زلزله‌ها به عنوان یکی از پدیده‌های طبیعی پتانسیل آسیب‌رسانی جدی به ساختمان‌ها و زیرساخت‌های جامعه را دارند. در سالیان گذشته، زلزله‌ها باعث خسارت‌های بزرگی در سراسر جهان شده‌اند و اهمیت اقتصادی، اجتماعی و انسانی تهدیدات این پدیده را بیشتر می‌کند. به منظور مقابله با این تهدیدات و کاهش خسارات احتمالی، ساختمان‌های ضدزلزله با استفاده از طراحی و مواد مناسب، بهبود پذیری سازه و رفتار در برابر زلزله را به دست می‌آورند. در این مقاله، به بررسی روش‌ها و معیارهای مورد استفاده در ساختمان‌های ضدزلزله و جواب به این سوال که: چگونه بفهمیم ساختمان ضدزلزله است؟ پرداخته می‌شود.

مفهوم ساختمان ضدزلزله به تدریج در طراحی و ساخت سازه‌ها به عنوان یک ضرورت اساسی مورد توجه قرار گرفته است. در طراحی ساختمان‌های ضدزلزله، اصول و مبانی فنی و مهندسی به کار گرفته می‌شوند تا سازه‌ها بتوانند با مقاومت و انعطاف مناسب، تحت تاثیر زلزله‌ها به سرعت به حالت عادی بازگردند و در نتیجه از خسارات جدی جلوگیری کنند. به منظور درک بهتر ساختمان‌های ضدزلزله، نیاز است تا مفاهیمی چون تحلیل دینامیکی، انتخاب مواد مقاوم، طراحی سیستم‌های مختلف جذب انرژی زلزله نظیر جداساز لرزه ای و روش‌های نظارت و بازرسی بعد از ساخت را مورد بررسی قرار داد.
ساختمان‌های ضدزلزله، با توجه به قابلیت مقاومت و انتقال نیروهای زلزله، نسبت به ساختمان‌های معمولی طراحی و ساخته می‌شوند.

فاکتورهای مهم در ساخت ساختمان‌های ضدزلزله

در زیر، مراحل و فاکتورهای مهم در ساخت ساختمان‌های ضدزلزله را بررسی می‌کنیم:

طراحی سازه

یکی از مراحل اساسی در ساخت ساختمان‌های ضدزلزله، طراحی سازه است. در این مرحله، مهندسان سازه با استفاده از روش‌های تحلیلی پیشرفته مانند تحلیل دینامیکی، طراحی سازه را به منظور مقابله با نیروهای زلزله انجام می‌دهند. این شامل انتخاب نوع سیستم سازه‌ای، محاسبه مقاومت لرزه‌ای و تحلیل دینامیکی سازه است.

استفاده از مواد مقاوم

ساختمان‌های ضدزلزله از مواد ساختاری با خواص مقاومت بالا در برابر زلزله استفاده می‌کنند. از جمله این مواد می‌توان به بتن مسلح، فولاد، فیبرکربن، چوب چندلایه و زمین‌لرزه‌گیرها اشاره کرد. این مواد به طور جداگانه یا در ترکیب با هم استفاده می‌شوند تا سازه‌ها را در برابر نیروهای زلزله مقاوم کنند.

سیستم مهاربندی

ساختمان‌های ضدزلزله از سیستم مهاربندی استفاده می‌کنند. این سیستم شامل استفاده از مهاربندها (مانند میخ‌ها و پیچ‌ها) است که اجزای سازه را به هم متصل می‌کنند. مهاربندها در طول زلزله نیروهای لرزه‌ای را جذب و توزیع می‌کنند و از خستگی و شکست سازه جلوگیری می‌کنند.

سازه‌های توخالی و سبک

سازه‌های توخالی و سبک از مواد با نسبت قدرت به وزن بالا استفاده می‌کنند. این سازه‌ها از جمله ساختمان‌های فولادی با قابلیت انعطاف پذیری بالا و سیستم‌های سازه‌ای مبتنی بر چوب با وزن سبک هستند. این سازه‌ها به دلیل کاهش جرم سازه، تاثیر کمتری از انرژی زلزله را بر سازه تحمل می‌کنند.

ایزولاسیون زلزله

ایزولاسیون زلزله به معنای جدا کردن ساختمان از حرکت زمین است. در این روش، استفاده از آباکوس‌ها، پدهای لاستیکی و جایگزینی سخت‌افزارهای متحرک باعث می‌شود که نیروهای زلزله به ساختمان منتقل نشود و آسیب ساختمان کاهش یابد.

آزمایش‌های زلزله‌ای

آزمایش‌های زلزله‌ای در مقیاس کوچک (مانند آزمایشگاهی) و در مقیاس واقعی (مانند سازه‌های آزمایشی) برای بررسی عملکرد سازه‌های ضدزلزله انجام می‌شوند. این آزمایش‌ها امکان ارزیابی و بهبود طرح‌ها و روش‌های ساخت سازه را فراهم می‌کنند.

قوانین و استانداردهای ساختمان ضدزلزله

در ساختمان‌های ضدزلزله، رعایت قوانین و استانداردهای ملی و بین‌المللی مربوط به طراحی و ساخت سازه بسیار مهم است. این استانداردها شامل مقررات ساختمانی، کدهای طراحی لرزه‌ای و مشخصات مواد سازه‌ای هستند که در کشورها مختلف وجود دارند.
با ترکیب این مراحل و فاکتورها، ساختمان‌های ضدزلزله با قابلیت مقاومت و ایمنی بیشتر در برابر زلزله طراحی و ساخته می‌شوند. همچنین، پیشرفت‌های تکنولوژیک و تحقیقات علمی در این زمینه باعث بهبود روش‌ها و فناوری‌های استفاده شده در ساختمان‌های ضدزلزله می‌شود.

تشخیص ضد زلزله بودن ساختمان

هنگام خرید خانه، یک فرد معمولی می‌تواند از راه‌های زیر برای دریافت اطلاعات درباره ساختمان ضدزلزله استفاده کند:

• مشاور املاک: مشاور املاک می‌تواند به شما اطلاعاتی درباره ویژگی‌های ساختمان ارائه دهد. هنگام مشاوره با مشاور املاک، می‌توانید از وی بپرسید که آیا ساختمان دارای نشانه‌های ضدزلزله است یا اینکه طراحی شده است تا در برابر زلزله مقاومت کند. یا اگر ساختمان جدیداً بازسازی شده است از روش های مقاوم سازی ساختمان در برابر زلزله استفاده شده است یا خیر؟
• معمار یا مهندس سازه: اگر امکان دارد، می‌توانید با معمار یا مهندس سازه ساختمان مورد نظر صحبت کنید و از او درباره ویژگی‌های ضدزلزله ساختمان استعلام بگیرید. آنها درباره طراحی و سیستم سازه‌ای ساختمان می‌توانند اطلاعات مفیدی را ارائه دهند.
• مطالعه مستندات و مدارک: در صورتی که مشاور املاک یا فروشنده مستندات و مدارکی مانند طرح‌های ساختمان، گواهینامه‌ها یا گزارش‌های بازرسی ضدزلزله را در اختیار شما قرار داده باشند، می‌توانید این اطلاعات را بررسی کنید تا به میزان مقاومت ساختمان در برابر زلزله پی ببرید.
• سازمان‌ها و مراجع معتبر: به تماس با سازمان‌ها و مراجع معتبر مربوط به ساختمان‌ها و زلزله پرداخته و از آنها درباره تاریخچه ساختمان، استانداردها و مقررات مربوط به ساختمان‌های ضدزلزله استعلام بگیرید.

مهم است که در هنگام خرید خانه، با این موارد در نظر بگیرید و پیش از تصمیم‌گیری نهایی، اطمینان حاصل کنید که ساختمان مورد نظر شما استانداردهای ضدزلزله را رعایت کرده است.

ویژگی های ظاهری ضدزلزله بودن ساختمان

ویژگی‌های ظاهری مرتبط با مقاوم بودن ساختمان در برابر زلزله، به تنهایی قادر به تشخیص دقیق و قطعی آن نیستند. اما در برخی موارد، برخی از ویژگی‌های ظاهری می‌توانند نشانگر وجود برخی از عناصر و سیستم‌های ضدزلزله در ساختمان باشند. در زیر تعدادی از ویژگی‌های ظاهری را ذکر می‌کنم که ممکن است به نشانه‌های ضدزلزله بودن ساختمان اشاره کنند:

• سیستم‌های مهاربندی قابل مشاهده: در بعضی ساختمان‌های ضدزلزله، سیستم‌های مهاربندی مانند میخ‌ها، پیچ‌ها و اتصالات مقاوم در برابر زلزله به صورت قابل مشاهده در ساختمان نصب می‌شوند. ممکن است این عناصر به صورت قابل رویت در دیوارها، کف‌ها یا سقف‌ها قرار گرفته باشند.
• استفاده از مصالح قوی: ساختمان‌های ضدزلزله معمولاً از مصالحی با خواص مقاومت بالا در برابر زلزله استفاده می‌کنند. بتن مسلح، فولاد با خواص لرزه‌ای مناسب و مواد کامپوزیتی از جمله مصالحی هستند که معمولاً در ساختمان‌های ضدزلزله مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• طراحی مقاوم: ساختمان‌های ضدزلزله معمولاً طراحی شده‌اند تا نیروهای زلزله را به صورت مؤثری تحمل کنند. طراحی شکل ساختمان، استفاده از ستون‌ها، دیوارهای جانبی مقاوم و استفاده از پنجره‌ها و درها با خواص لرزه‌ای مناسب می‌توانند به برخی از ویژگی‌های ظاهری ساختمان اشاره کنند.
• نشانه‌های برجسته‌یابی: در برخی ساختمان‌های ضدزلزله، برجسته‌یابی‌های خاصی به صورت قابل رویت در ساختمان وجود دارد. این برجسته‌یابی‌ها معمولاً برای تقویت سازه و افزایش مقاومت در برابر زلزله طراحی شده‌اند.

توجه داشته باشید که برای ارزیابی دقیق، ترکیبی از ویژگی‌های ظاهری و عناصرساختمان استفاده می‌شود. بهترین روش برای اطمینان حاصل کردن از ضدزلزله بودن ساختمان، مشاوره با مهندسان متخصص در زمینه سازه‌ها و ساختمان‌های ضدزلزله است. آنها می‌توانند به شما اطلاعات دقیق‌تر و کامل‌تری درباره ویژگی‌های ضدزلزله ساختمان ارائه دهند و از نظر فنی شما را راهنمایی کنند.

بررسی قرار گرفتن ساختمان روی گسل

در ایران، به علت قرار گرفتن در نزدیکی منطقه تقاطع صفحات قاره‌ای آراسیا و آفریقا و نیز وجود گسل‌های فعال، خطر زلزله برای ساختمان‌ها بسیار مهم است. بنابراین، قرار گرفتن ساختمان‌ها روی گسل‌ها در ایران یک مسئله حیاتی است که باید مورد بررسی جدی قرار گیرد.
در ایران، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهوری (سازمان ساخت و توسعه مسکن و شهرسازی) وزارت راه و شهرسازی مسئول ارائه استانداردها و ضوابط ضدزلزله در صنعت ساخت و ساز است. این سازمان همچنین مسئول ارزیابی و اعتبارسنجی طرح‌های ساختمانی بر اساس استانداردهای ضدزلزله است.

استانداردهای ضدزلزله در ایران بر اساس آخرین مطالعات

زمین‌شناسی و زلزله‌شناسی، تجربیات زلزله‌های گذشته و استانداردهای بین‌المللی مانند استانداردهای ملی سازمان ملل متحد (UNDP) و کد بین‌المللی ساختمان (IBC) تهیه شده‌اند. این استانداردها شامل الزامات و راهنماهایی در مورد طراحی، ساخت و نگهداری ساختمان‌های ضدزلزله است.
علاوه بر استانداردهای ملی، در ایران نیز مقررات و ضوابطی در نظر گرفته شده است که باید در طراحی و ساخت ساختمان‌ها رعایت شوند. این ضوابط شامل مواردی مانند محدودیت‌های ساخت در نزدیکی گسل‌ها، رعایت استانداردهای مصالح و تجهیزات ساختمانی، استفاده از سیستم‌های مهاربندی قوی و تقویت سازه در نقاط ضعف می‌شوند.
با توجه به اهمیت قرار گرفتن ساختمان روی گسل در ایران، ارائه مشاوره توسط متخصصان و مهندسان متخصص در زمینه سازه‌های ضدزلزله بسیار حیاتی است. آنها می‌توانند مطالعات زمین‌شناسی و زلزله‌شناسی مربوطه را انجام داده و طراحی و ساخت ساختمانی ایمن و مقاوم در برابر زلزله را ارائه دهند.

سوالات متداول